02 Αυγ Σεξουαλική υγεία του ζευγαριού: Ψυχογενής Στυτική Δυσλειτουργία

Ένας τρόπος έκφρασης συναισθημάτων, δέσμευσης, και φυσικά ενδυνάμωσης των δεσμών μεταξύ ενός άνδρα και μιας γυναίκας αποτελεί η σεξουαλική επαφή. Η σεξουαλικότητα, όπως και η σεξουαλική δραστηριότητα συμβάλουν στην δημιουργία ενός μοναδικού συνδυασμού σωματικής, συναισθηματικής και κοινωνικής έκφρασης, που ενισχύει τις διαπροσωπικές σχέσεις των ατόμων και τους ωθεί στο να διασκεδάσουν, να εξωτερικεύσουν τον πόθο, τις επιθυμίες, τις ανάγκες τους αλλά συνάμα να κάνουν και παιδιά.

Η ανθρωπινή σεξουαλικότητα διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό από τα κοινωνικά ήθη,  τις θρησκευτικές πεποιθήσεις,  τα συναισθήματα,  τις σχέσεις και από πολλούς οργανικούς παράγοντες,  ο σημαντικότερος των οποίων είναι ο εγκέφαλος. Η σεξουαλική δραστηριότητα επηρεάζεται και οριοθετείται από την υγεία και την ευημερία,  τη διαθεσιμότητα ενός συντρόφου,  την εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας,  τα σεξουαλικά ερεθίσματα,  το κοινωνικό πλαίσιο αλλά και τις προηγούμενες σεξουαλικές εμπειρίες. Αποτελεί μια από τις πιο μοναδικές,  έντονες   και ικανοποιητικές εμπειρίες στην ζωή ενός ανθρώπου.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ορίζει τη σεξουαλική Υγεία ως μια κατάσταση όπου το άτομο βιώνει μια κατάσταση απόλυτης σωματικής,  φυσικής,  πνευματικής και κοινωνικής ευημερίας και όχι απλά απουσίας σεξουαλικής ασθένειας ή υπογονιμότητας.  Αποτελεί λοιπόν μια θεμελιώδη πτυχή της ανθρώπινης φύσης.

Η σεξουαλική ανταπόκριση δεν διαφέρει από άλλες ανθρώπινες συναλλαγές, έτσι ακολουθεί μια σειρά ψυχολογικών αντιδράσεων και αισθητηριακών ερεθισμάτων που οδηγούν σε βιολογικές αντιδράσεις,  αντιπροσωπεύοντας έτσι την αλληλεπίδραση οργανικών,  ψυχολογικών και κοινωνικών επιδράσεων που καθορίζουν την συμπεριφορά. Συμφώνα με τον Master και τους συνεργάτες του (1983) ο κύκλου της ανθρώπινης σεξουαλικής ανταπόκρισης αποτελείται από τρία στάδια την  επιθυμία, την διέγερση και τον οργασμό.
Όταν διαταράσσεται η ανθρώπινη  σεξουαλική υγεία προκύπτουν μια σειρά από προβλήματα όπως απώλεια της σεξουαλικής επιθυμίας ή της libido. Η χαμηλή libido  μπορεί να είναι ένα μεμονωμένο ή περιστασιακό σεξουαλικό πρόβλημα,  μια μακροχρόνια πάθηση ή το σύμπτωμα ενός προβλήματος που δεν είναι σεξουαλικό στην φύση του, όπως σωματική ασθένεια  (πχ.  Καρδιακό νόσημα,  υπέρταση) ή ψυχολογικά/κοινωνικά προβλήματα  (π.χ. εργασιακό στρες, κοινωνική απομόνωση).

Οι επιδράσεις της ανδρικής υπογονιμότητας στην σεξουαλική υγεία και πρακτική

Αρκετές μελέτες, τα τελευταία χρόνια, έχουν ασχοληθεί με τη συχνότητα εμφάνισης σεξουαλικών δυσλειτουργιών σε άνδρες που υποβάλλονται σε θεραπεία υπογονιμότητας.  Ο Van Zyl (1987)  διαπίστωσε ότι το 27%  των υπογόνιμων αντρών απέδιδε τις σεξουαλικές δυσκολίες που αντιμετώπιζε  (χαμηλή libido,  πρόωρη εκσπερμάτωση και ανικανότητα) στην υπογονιμότητα. Οι Pepe και Byrne (1991)   διαπίστωσαν ότι κατά τη διάρκεια της θεραπείας της υπογονιμότητας,  οι σεξουαλικές σχέσεις διαταράσσονται  (κυρίως όσον αφορά την πρωτοβουλία για σεξουαλική επαφή και αμηχανία του συντρόφου ή της συντρόφου). Ο  Slade (1981)  διαπίστωσε ότι οι υπογόνιμες γυναίκες είχαν περισσότερη ενοχή ως προς τη σεξουαλική δραστηριότητα, διότι έβλεπαν τη σεξουαλική επαφή κυρίως ως μέσο αναπαραγωγής.  Έπειτα από 12  μήνες,  οι γυναίκες που δεν έμειναν έγκυοι παρουσίασαν υψηλότερα επίπεδα στρες και χαμηλότερα επίπεδα σεξουαλικής ικανοποίησης από τις γυναίκες που είχαν μείνει έγκυοι.

Οι ιατρικές θεραπείες στις οποίες υποβάλλονται οι γυναίκες,  ανεξάρτητα από την αιτία της υπογονιμότητας προκαλούν μια σειρά δυσλειτουργιών εξαιτίας του αυξημένου στρες που επηρεάζουν άμεσα την σεξουαλική υγεία του ζευγαριού.  Οι κυριότερες είναι η απώλεια της  libido, της ευχαρίστησης και  η απουσία οργασμού.

Oι Drake και Grunent (1999) διαπίστωσαν ότι η πλειονότητα των ανδρών είχε έντονη σεξουαλική δυσλειτουργία στη μέση του έμμηνου κύκλου, την οποία απέδιδαν:
1) στο σύνδρομο “αυτή είναι η νύχτα”
2) στην αλλαγή του σκοπού της σεξουαλικής επαφής (“πάμε να κάνουμε παιδί”)
3) στο στρες των οδηγιών από τρίτο πρόσωπο (πχ οδηγίες γιατρού)
4) στις αμφιβολίες σχετικά με την επαρκή μελλοντική επίδοση

Ψυχογενής Στυτική Δυσλειτουργία

Η στυτική δυσλειτουργία που οφείλεται σε αμιγώς ψυχολογικά αίτια (ψυχογενής στυτική δυσλειτουργία) απασχολεί ως πρόβλημα σημαντικό ποσοστό του αντρικού πληθυσμού όλων των ηλικιών, των κοινωνικοοικονομικών ομάδων και/ή μορφωτικών επιπέδων.  Εάν και σε πολλές περιπτώσεις είναι περιστασιακό (κούραση της καθημερινότητας, το στρες λόγω επαγγελματικών ή άλλων υποχρεώσεων) και παρέρχεται, σε άλλες ταλαιπωρεί τον άντρα για αρκετό χρονικό διάστημα. Το βέβαιο πάντως είναι ότι η στυτική δυσλειτουργία βιώνεται τόσο από τον ίδιο τον άντρα όσο και από τη σύντροφό του ως μια κατάσταση ματαιωτική, ίσως ταπεινωτική και σίγουρα δύσκολη στο χειρισμό.

Το γεγονός αυτό οφείλεται στην υψηλή “επένδυση” της αντρικής αυτοεικόνας και αυτοεκτίμησης στο αντρικό γεννητικό όργανο, (το φαλλό) και τη λειτουργία της στύσης ως σύμβολο της αντρικής δύναμης και επάρκειας. Η παραμικρή δυσκολία στη στυτική λειτουργία, όσο και συμπτωματική να είναι, εύκολα γιγαντώνεται και εξελίσσεται σε ανησυχία, εκνευρισμό και άγχος απόδοσης κατά τη διάρκεια της ερωτικής πράξης. Πολλοί άντρες θεωρούν ότι το πρόβλημα της στυτικής δυσλειτουργίας θα διαρκέσει για πάντα, θα τους απασχολεί για πάντα ή ότι έχουν στιγματιστεί για πάντα (“Είναι να μην σου μπει η ιδέα” λέγεται χαρακτηριστικά!).

Πότε συμβαίνει?

Η ψυχογενής στυτική δυσλειτουργία ουσιαστικά προκύπτει όταν ο άντρας σε κατάσταση ψυχολογικής πίεσης/έντασης (πχ άγχος).  Το άγχος δυσχεραίνει τη γενικότερη αίσθηση χαλάρωσης και ομαλής λειτουργίας του σώματος αλλά, κυρίως, την ομαλή λειτουργία του φυσικού αντανακλαστικού της στύσης.  Η στιγμή όμως που κάθε άντρας αγχώνεται διαφέρει κατά περίπτωση. Ένας άντρας μπορεί να αγχώνεται κατά τη διάρκεια των προκαταρκτικών σταδίων της ερωτικής πράξης, ενώ κάποιος άλλος μπορεί να νιώθει το άγχος του κορυφώνεται σε επόμενα στάδια (πριν από τη διείσδυση, στιγμή της διείσδυσης  ή κατά τη διάρκεια της διείσδυσης).

Η συμπεριφορά της συντρόφου παίζει επίσης καθοριστικό ρόλο. Ένας άντρας μπορεί να χάσει τη στύση του κατά τη διάρκεια της ερωτικής πράξης αν αντιληφθεί ότι η σύντροφός του είναι επικριτική, απαιτητική, “επιβάλλεται” ή αποπειράται να πάρει τον έλεγχο της κατάστασης.

Πως διατηρείται?

Όπως προαναφέρθηκε, δυσκολίες στυτικής λειτουργίας μπορεί να προκύψουν από καθαρά τυχαίους ή συμπωματικούς λόγους, όπως για παράδειγμα, η κόπωση της ημέρας, η έλλειψη ερωτικής διάθεσης σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή, κοκ.

Αν όμως το ζευγάρι αρχίσει να εστιάζει στα περιστατικά αυτά και να τους δίνει ιδιαίτερη σημασία, παρερμηνεύει, αναρωτιέται για τους λόγους που συνέβη αυτό που συνέβη και, κυρίως, για το “αν” και ‘”πότε” θα ξανασυμβεί, αρχίζει σταδιακά να εγκαθίσταται ένας φαύλος κύκλος άγχους και αρνητικής σκέψης που διατηρεί και εγκαθιστά ουσιαστικά ένα πρόβλημα στυτικής δυσλειτουργίας. Σε αυτή την περίπτωση η επόμενη ερωτική επαφή προσεγγίζεται με αγωνία για  να διαπιστωθεί αν πράγματι “υπάρχει πρόβλημα” και “αν όλα θα λειτουργήσουν φυσιολογικά”.

Ένας δεύτερος σημαντικός παράγοντας που συντελεί στη δημιουργία και, κυρίως στη διατήρηση ενός προβλήματος ψυχογενούς στυτικής δυσλειτουργίας είναι και η τάση “ιατρικοποίησης” του προβλήματος. Στα ψυχοσωματικά προβλήματα ο πάσχων δεν μπορεί να συνδέσει εύκολα την ψυχική, συναισθηματική του κατάσταση με τη σωματική του λειτουργία. Για παράδειγμα, αναφέρει ότι πονάει το στομάχι του, μη αναρωτώμενος όμως ποτέ; τι ένιωθε, τι σκεφτόταν, πού ή πώς ήταν, όταν ξεκίνησε ο πόνος αυτός. Θεωρεί ότι το σώμα του μπορεί να λειτουργεί πάντα, ανεξάρτητα από οτιδήποτε άλλο. Παρόμοια, ένα πρόβλημα στύσης θεωρείται τις περισσότερες φορές ότι αφορά τη λειτουργία ενός συγκεκριμένου οργάνου του σώματος, του φαλλού, το οποίο, αν δεν λειτουργεί σωστά, κάποιο οργανικό/παθολογικό  πρόβλημα θα υπάρχει το οποίο πρέπει να θεραπευτεί, για το λόγο αυτό και πολλοί άντρες απευθύνονται άμεσα σε ιατρό.

Υψηλό ποσοστό αντρών δυσκολεύεται να κατανοήσει την ολότητα λειτουργίας ψυχής και σώματος κατά τη διάρκεια της ερωτικής πράξης.  Πολλοί επίσης θεωρούν ότι η σεξουαλική λειτουργία, και η στύση ειδικότερα, μπορούν να λειτουργήσουν ανεξάρτητα από την ποιότητα της σχέσης και της επικοινωνίας.

Τρεις σημαντικοί αιτιολογικοί παράγοντες μπορούν να λειτουργήσουν άμεσα αρνητικά κατά τη διάρκεια της ερωτικής πράξης και να επιφέρουν στυτική δυσλειτουργία:
•    ο φόβος της αποτυχίας
•    η πίεση για “απόδοση” και
•     η μη δυνατότητα του άντρα να αφεθεί (λόγω ενοχής, ενδοψυχικής σύγκρουσης κλπ.) στα ερωτικά του αισθήματα

Πως θεραπεύεται?

Η χαλάρωση, ψυχική και σωματική, είναι απαραίτητη προϋπόθεση και γι’ αυτό σε πολλές περιπτώσεις στυτικής δυσλειτουργίας συνιστάται η προσπάθεια σεξουαλικής επαφής και συνεύρεσης του ζευγαριού “χωρίς διείσδυση” ή σκοπό, έτσι ώστε οι δύο σύντροφοι να απαλλαχτούν από το άγχος της “απόδοσης” και την επήρεια αρνητικών σκέψεων και προσδοκιών.

Προκειμένου το φυσικό αντανακλαστικό της στύσης να μπορέσει να λειτουργήσει αυθόρμητα, χωρίς εξωτερικές επιδράσεις και παρεμποδίσεις, θα πρέπει ο άντρας να μπορεί να αφήνεται στις αισθήσεις και την εμπειρία που βιώνει εκείνη τη στιγμή. Η τάση αυτοπαρατήρησης (“γίνεται τίποτα τώρα?”), οι έμμονες ιδέες (“Δεν θα τα καταφέρω!”), το υπέρμετρο ενδιαφέρον για τη γνώμη και την κριτική στάση της συντρόφου (“Θα νομίζει ότι είμαι ανίκανος!”) και η υπέρμετρη ανησυχία και ενασχόληση με την ποιότητα της “απόδοσής” του δεν του επιτρέπουν να αφεθεί στις αισθήσεις και ευχαρίστηση της στιγμής. Η διαδικασία αυτή είναι άμεσα ανασταλτική και μπορεί κάλλιστα να διασπάσει την προσοχή του και την ικανότητά του να λειτουργήσει ικανοποιητικά κατά τη διάρκεια της ερωτικής πράξης.

Επίσης, το ζευγάρι θα πρέπει να είναι ευαισθητοποιημένο τόσο για τα προσωπικά όσο και για τα διαπροσωπικά ζητήματα, ώστε ενεργά να κάνει προσπάθειες επίλυσης ή βελτίωσης αυτών, με ή χωρίς την υποστήριξη ψυχολόγου.

Συμπερασματικά, η ψυχογενής στυτική δυσλειτουργία αποτελεί μια διαταραχή η οποία στην πλειονότητα των περιπτώσεων ξεκινά από ασήμαντες αφορμές και αιτίες, οι οποίες όμως στη συνέχεια μεγεθύνονται και αποκτούν τεράστια σημασία λόγω της υπερβολικής επένδυσης στη λειτουργία της στύσης και  στην απόδοση και λειτουργία της σεξουαλικής πράξης. Είναι σημαντικό το ζευγάρι να κατανοήσει ότι η στυτική λειτουργία δεν αποτελεί μια “μηχανή” η οποία πρέπει πάντα και υπό οποιεσδήποτε συνθήκες να λειτουργεί τέλεια! Ο επαναπροσδιορισμός της σημασίας της στύσης και η αλλαγή νοοτροπίας περί της σεξουαλικής πράξης βοηθούν σε πολλές περιπτώσεις. Tο βάρος της συναισθηματικής επένδυσης και οι προσδοκίες σχετικά με τη λειτουργία της στύσης μεταφέρονται άμεσα σε αυτό που διαδραματίζεται ανάμεσα στο ζευγάρι κατά τη στιγμή της ερωτικής πράξης. Αυτά επέφεραν το πρόβλημα της στύσης και αυτά μπορούν, αν κατανοηθούν και διαχειριστούν κατάλληλα, να την επαναφέρουν.