Ο ρόλος της ζήλειας στις ερωτικές σχέσεις

Η ζήλεια θεωρείται ένα πολύπλοκο συναίσθημα το οποίο περικλείει άλλα δυσάρεστα συναισθήματα όπως τον φόβο,  την λύπη, το θυμό, το φθόνο, την αίσθηση της εγκατάλειψης, της απώλειας, της προδοσίας και της ταπείνωσης. Συνάμα, ο άνθρωπος που ζηλεύει βρίσκεται σε διαρκή ανησυχία και αμφιβολία  που σχετίζεται με τον/την σύντροφο του.  Όσον αφορά την προδιάθεση για να είναι κανείς ζηλιάρης, υπάρχουν τεράστιες ατομικές διαφορές και μάλιστα κάποιες έρευνες δείχνουν ότι η τάση αυτή επηρεάζεται από τους λεγόμενους πέντε παράγοντες της προσωπικότητας (εξωστρέφεια, δεκτικότητα στην εμπειρία, συγκαταβατικότητα, συναισθηματική σταθερότητα, ευσυνειδησία).  Έχει ειπωθεί πως η τάση για ζήλεια σχετίζεται θετικά με τη συναισθηματική αστάθεια, την επιρρέπεια δηλαδή  σε δυσάρεστα συναισθήματα όπως ο φόβος, το άγχος και η κατάθλιψη. Όσο μεγαλύτερη η συναισθηματική αστάθεια, τόσο πιο επιρρεπές είναι το άτομο στη ζήλεια, υποστηρίζουν σχετικές έρευνες. Σύμφωνα με αυτές, η ζήλεια σχετίζεται αντίστροφα με της συγκαταβατικότητα, την τάση δηλαδή του ατόμου να είναι συνεργατικό, συμπονετικό κι ευχάριστο αντί καχύποπτο και ανταγωνιστικό. Όπως συμβαίνει και με τους υπόλοιπους παράγοντες της προσωπικότητας, η συναισθηματική σταθερότητα και η συγκαταβατικότητα ενός ατόμου επηρεάζονται από την κληρονομικότητα, το περιβάλλον καθώς και από πρώιμες εμπειρίες.

Οι άνθρωποι που έχουν την τάση να ζηλεύουν λόγω αυτών των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας τους,  συχνά χρησιμοποιούν ακραίες μεθόδους για να κρατήσουν τον/την σύντροφό τους κοντά τους όπως το να τους ωθούν να ξεκόψουν από τους φίλους ή την οικογένεια τους, το να τους υποβιβάζουν ή να υπονομεύουν την αυτοεκτίμηση τους.

Τα παραπάνω βέβαια περιγράφουν την ζήλεια χωρίς λογική βάση ή την υπερβολική ζήλεια μεταξύ συντρόφων. Η ζήλεια όμως  δεν είναι πάντα  ένα αδικαιολόγητο συναίσθημα μιας και θα μπορούσε να αποτελεί μια φυσιολογική αντίδραση στην απειλή απώλειας της σχέσης. Δεν έχουν νευρωτικές τάσεις  ή χαμηλή αυτοεκτίμηση όλοι οι άνθρωποι που ζηλεύουν. Αντίθετα, σε πολλές περιπτώσεις η ζήλεια ίσως αντικατοπτρίζει την υψηλή αυτοεκτίμηση του ατόμου (δεν επιτρέπω να μου φέρονται έτσι) ή τις συγκεκριμένες αξίες του για τις σχέσεις, τη μονογαμία και την τιμιότητα.

Αγάπη, δέσμευση και ζήλεια

Στα αρχικά στάδια μιας σχέσης, «λίγη ζήλεια» συχνά εκλαμβάνεται ως κάτι χαριτωμένο, μία ένδειξη ότι ο άλλος ενδιαφέρεται κι ότι θέλει να δεσμευτεί.  Και η αλήθεια είναι, ότι σε μικρές δόσεις, η ζήλεια μπορεί να αποτελεί μέτρο του πόσο ενδιαφερόμαστε για τον άλλο και για το πόσο φοβόμαστε ότι ίσως τον/την  χάσουμε. Όμως, όσο προχωράει μία σχέση, κι όσο χτίζουμε την εμπιστοσύνη πάνω στην οποία στηρίζεται η σχέση μας, η ζήλεια ίσως αρχίσει να γίνεται κάτι ενοχλητικό ή επίπονο, ιδίως όταν βιώνεται/εκφράζεται με υπερβολή.

Πολλοί μπερδεύουν τη ζήλεια με την αγάπη/έρωτα  και θεωρούν ότι αποτελεί ατράνταχτη ένδειξη της. Είναι όμως λάθος να το πιστεύουμε αυτό μιας και ζήλεια μπορεί να αισθάνεται κάποιος σύντροφος χωρίς απαραίτητα να αγαπά τον/την σύντροφό του. Η ζήλεια μπορεί να σχετίζεται και  με την αίσθηση δύναμης/ισχύος, για παράδειγμα, ο σύζυγος που είναι απομακρυσμένος συναισθηματικά από τη σύζυγο του, είναι δυνατό να εξακολουθεί να τη ζηλεύει όταν κάποιος την φλερτάρει φοβούμενος την ήττα από έναν ενδεχόμενο αντίπαλο. Στην περίπτωση αυτή η ζήλεια διατηρείται όχι λόγω αγάπης αλλά λόγω της ανάγκης για επιβεβαίωση και διατήρηση του ελέγχου.

Γιατί όμως να χρειάζεται κανείς να διατηρεί τον έλεγχο και να αυτοεπιβεβαιώνεται με αυτόν τον τρόπο;  Η απάντηση σίγουρα δεν μπορεί να είναι μία, μιας και καθένας μας είναι διαφορετικός.  Εάν όμως κάποιος αισθάνεται την προσωπική του αυτοαξία μειωμένη ή σε κίνδυνο, είναι πιθανόν να προσπαθεί  να την αναπληρώσει κάνοντας κάτι που θα του δημιουργήσει την αίσθηση της δύναμης. Θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε το να ελέγχει κανείς τον σύντροφο του, ίσως προσφέρει  προσωρινά αυτή την επίφαση δύναμης, η οποία όμως δεν κρατά, μιας κι εξαρτάται από κάποιον άλλο(τον/την σύντροφο του ανθρώπου που ζηλεύει).